Dzieci i nastolatki korzystają z komunikatorów, aplikacji społecznościowych i platform gamingowych, gdzie rozmowa z innymi użytkownikami odbywa się „przy okazji” gry. Nie każda nowa znajomość w sieci jest groźna, ale każda niesie pewne ryzyko. Choć starsze dzieci można przygotować do rozpoznawania zagrożeń, młodsze - nawet po rozmowach i edukacji - nie są w stanie skutecznie się bronić przed manipulacją. W ich przypadku kluczowe są ograniczenia dostępu do komunikatorów i stały nadzór dorosłych. Jak to mądrze zrobić?
Zacznijmy od tego, że zagrożenia w sieci są absolutnie realne i dotykają coraz większej grupy dzieci. Według badania „Nastolatki 3.0” 2 na 10 nastolatków spotkało się osobiście z dorosłymi osobami poznanymi w internecie. Aż 25% nie poinformowało o tym nikogo, a tylko 38% powiedziało o spotkaniu rodzicom*. Według innego raportu „Nastolatki wobec pornografii cyfrowej” 20,4% uczniów klas 6 i 8 szkoły podstawowej przyznało, że otrzymywało propozycje przesyłania własnych materiałów o charakterze seksualnym. Wśród uczniów 2 klasy szkoły ponadpodstawowej już 41,5% deklaruje otrzymywanie takich propozycji**. Te dane pokazują, że ryzyko niebezpiecznych kontaktów w sieci jest powszechne, a dzieci i nastolatki często pozostają z tym same.
Najpoważniejsze zagrożenia
- Wyłudzanie danych osobowych wykorzystywanych do szantażu, kradzieży tożsamości lub innych przestępstw.
- Namawianie do ryzykownych zachowań np. uczestnictwa w niebezpiecznych „wyzwaniach”.
- Seksting, czyli przesyłanie lub udostępnianie własnych treści o charakterze intymnym - zdjęć, filmów, wiadomości - za pomocą internetu, najczęściej przez komunikatory lub media społecznościowe. Może przybierać dwie formy: w relacji między rówieśnikami jako materiał przesyłany np. w relacji romantycznej, pod wpływem manipulacji, kiedy rówieśnik lub obca osoba celowo próbuje wyłudzić zdjęcia lub filmy, używając presji emocjonalnej lub szantażu.
- Uwodzenie dziecka (grooming), który często rozpoczyna się w internecie i prowadzi do zdobycia zaufania dziecka by później je skrzywdzić. Wbrew stereotypom, sprawca nie musi być anonimowym „kimś z internetu”. Może to być znajomy rodziny, kuzyn, sąsiad albo influencer, youtuber czy streamer. Dziecko, mając poczucie, że „zna” tę osobę, łatwiej traci czujność. Dawniej sprawcy uwodzenia dążyli głównie do spotkań offline. Dziś coraz częściej ich celem jest nakłonienie dziecka lub nastolatka do samodzielnego tworzenia materiałów pornograficznych. Według raportu Internet Watch Foundation ponad 90% zgłoszonych i usuniętych takich treści to materiały stworzone przez same dzieci.***
Jak zapobiegać zagrożeniom
Ustalcie zasady domowe:
- Dziecko nie powinno kontaktować się online z osobami, których nie zna osobiście.
- Żadna znajomość zawarta w sieci nie powinna być utrzymywana w tajemnicy przed rodzicami.
- Intymne zdjęcia lub nagrania nie mogą być nigdy przesyłane, nawet osobie, którą dziecko darzy zaufaniem.
- Nowe aplikacje i konta powinny być instalowane za zgodą rodziców.
Bardzo ważnym elementem prewencji są rozmowy z dzieckiem, nie tylko o zagrożeniach, ale też o relacjach i ich granicach. Istotne jest aktywne zainteresowanie rodzica cyfrowym życiem dziecka - wspólne oglądanie treści i komentowanie ich. Nie zapominajmy o spokojnej reakcji rodzica na pytania i zgłaszane problemy, bo krytyka i zakazy zniechęcają do szczerości.
Warto tłumaczyć dziecku, że w sieci nie każdy jest tym, za kogo się podaje. Intencje nie zawsze są zgodne z tym, jak ktoś się przedstawia. Najważniejsze jest to, jak dziecko czuje się w tej relacji. O każdej sytuacji, która wzbudza niepokój lub wstyd, dziecko powinno natychmiast powiedzieć dorosłemu. Warto nauczyć dziecko czym jest zgoda, jak rozpoznawać presję, manipulację i szantaż emocjonalny oraz jak reagować na niepokojące sytuacje.
Jeśli chcecie porozmawiać z Waszymi dziećmi o niebezpiecznych kontaktach w sieci i nie wiecie od czego zacząć, zachęcamy do posłuchania wspólnie z dzieckiem audiobooka Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę „Sieciaki. Kto jest po drugiej stronie”.
Jak reagować
Jeśli pojawiają się niepokojące Was sygnały np. dziecko spędza dużo czasu w sieci, szczególnie wieczorem i nocą, chroni komputer, kasuje historię, zmienia hasła, obserwujecie wycofanie, lęk, drażliwość, czy smutek warto zacząć od rozmowy. Zapewnić spokojną atmosferę, bez presji, bez przesłuchań i powiedzieć jasno: „To nie twoja wina. Zawiniła osoba, która cię skrzywdziła.”. Jeśli problem dotyczy Waszej rodziny, sposób postępowania jest bardzo podobny jak w przypadku cyberprzemocy o której pisaliśmy tutaj. Warto zabezpieczyć dowody i zgłosić sprawę policji. Jeśli materiały z udziałem dziecka zostały opublikowane online trzeba zgłosić je do administratora serwisu oraz do zespołu Dyżurnet.pl.
Pomocne kontakty:
- Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111
- Telefon dla rodziców i nauczycieli: 800 100 100
- Kontakt mailowy z psychologiem lub prawnikiem: pomoc@800100100.pl
*”Nastolatki 3.0” (NASK, 2023)
**”Nastolatki wobec pornografii cyfrowej” (NASK, 2022)
***Raport Internet Watch Foundation (2024)
