Nie ma co czekać - ani się spostrzeżemy, a choinki będą już stały w domu, prezenty w szafach za płaszczami albo na pawlaczu, a my będziemy się krzątać po kuchni, bądź biegać po domu z odkurzaczem. To dobry czas by przypomnieć co zrobić, by w te święta nie martwić się, że daliśmy się komuś oszukać.

Powiedziałbym, że sieciowy przestępca też człowiek, ale w sumie... tylko jeśli chodzi o biologiczny gatunek. Nie szanuję, nie poważam - ale jestem świadom, że oni też chcą zrobić prezenty. Czy to sobie, czy to rodzinom. A jako, że w okresie przedświątecznym stajemy się bardziej podatni na internetowe przekręty, przypomnijmy sobie - jak co roku - na co trzeba uważać szczególnie w nadchodzącym czasie.

Kupuj tylko w pewnych sklepach

To nie czas na eksperymenty. Żadnych nowych świeżo powstałych w internecie bytów. Żadnych stron kończących się na .store, .top, .xyz, czy inne podobne wynalazki. Czy taka - hmmmm - dziwna domena to znak, że mamy do czynienia z oszustwem? Na sto procent nie, ale bazując na moim kilkunastoletnim doświadczeniu to niemal pewne. Chcesz potestować i przekonać się na własnej skórze? Zapisz adres i zrób to po świętach. Teraz mogłoby Cię czekać wyjątkowo niesympatyczne combo - pozostanie bez pieniędzy i bez prezentów. Skup się na domenach .pl i .com plus ewentualnie na sklepach sprawdzonych już wcześniej.

Czy zatem można założyć, że wszystko, co kończy się na .pl i .com to legitny sklep? No nie, w życiu. "Odsiew" po domenie to dopiero pierwsza linia. Jeśli jesteś na stronie po raz pierwszy, przyjrzyj się dokładnie jej adresowi. Szukaj pułapek takich jak m.in.:

• orange-pl.com (na pierwszy rzut oka jeśli się nie przyjrzymy, może wyglądać jak poprawna)
• organge.pl (mózg widzi coś co „wygląda jak Orange” i jeśli się nie skupimy, podświadomość wyśle nam sygnał, że to prawidłowy adres)
• orangepl.top
• onrage.com
• orarige.pl
• rnicrosoft.com (tak, to jest fałszywy adres; to nie jest "em" tylko zbitka "r i n")

SMS od kuriera

Jeśli trafi do Ciebie taka wiadomość, przyjrzyj się jej wyjątkowo dokładnie. Faktycznie w miarę zbliżania się Bożego Narodzenia poziom interakcji ze stron firm kurierskich może wzrastać. Po prostu nie przyjmuj na wiarę wszystkiego co widzisz. Na co zwracać szczególną uwagę?

• Sprawdź nadawcę wiadomości. Poważni nadawcy praktycznie nie wysyłają wiadomości ze zwykłych numerów. Czy nazwa nadawcy nie jest tylko bliźniaczo podobna do oryginału (np. Inpost zaczynający się na małe "el", a nie na wielkie "i").
• Jeśli SMS zawiera klikalny link - upewnij się dokąd prowadzi. Wysyłanie klikalnych linków idzie na przekór dobrym praktykom, ale może się zdarzyć.
• W SMS-ie jest numer paczki? Wejdź na stronę domniemanego nadawcy (wpisując adres w przeglądarce) i wpisz ten numer. Jeśli wiadomość jest fałszywa - wyszukiwarka na stronie nadawcy zwróci błąd.
• Treść SMS-a zawiera monit o dopłatę (zazwyczaj drobnej kwoty)? Skasuj go. To oszustwo.

Generalnie jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy SMS pochodzi z konkretnej firmy kurierskiej (bo być może ktoś wysłał Ci paczkę niespodziankę?) - po prostu wejdź na jej stronę i sprawdź numer paczki. Uważaj też na sytuację, gdy przychodzi do Ciebie nieoczekiwana paczka... pobraniowa. Zanim zdecydujesz się zapłacić kurierowi - sprawdź nadawcę i zastanów się, czy mógłby coś Ci wysłać. Czasami zdarzają się sytuacje, gdy oszuści ślą paczkę pobraniową z bezwartościową zawartością, a gdy Ty zapłacisz... jest po wszystkim.

Fałszywe strony banków i bramki płatności mogą zepsuć Twoje święta

A przede wszystkim pamiętaj - nie tylko od święta - że jeśli zamierzasz gdzieś wpisać dane swojej karty albo hasło do banku - upewnij się w stu procentach, że to dobre miejsce!

• do banku loguj się wyłącznie na znanej Ci jego stronie!
  • najlepiej wpisać ją samemu, ale jeśli przekierowuje Cię do niej sklep/bramka płatności - sprawdź dokładnie adres
• nie podawaj danych karty na stronach, co których nie masz stu procent pewności
• jeśli jeszcze nie korzystasz - sprawdź, czy Twój bank umożliwia włączenie 3D Secure przy płatnościach online; jeśli tak - zrób to
  • przy uruchomionym 3D Secure przy płatności w sieci należy podać dodatkowo kod z SMS-a lub potwierdzić ją w aplikacji mobilnej banku
• no i pamiętaj, by czytać wszystkie SMS-y z banku o płatnościach/kodach i nie klikać bezrefleksyjnie "tak" przy monitach z aplikacji bankowej

Na "Wesołych Świąt" jeszcze przyjdzie czas. Póki co - po prostu uważaj na siebie. Szkoda nerwów i pieniędzy.

Od niedawna w sieci Orange działa funkcja RTT, czyli tekst w czasie rzeczywistym (ang. real time text). Umożliwia ona prowadzenie rozmowy tekstowej podczas połączenia głosowego. Może być szczególnie ważna w komunikacji z osobami niedosłyszącymi lub mającymi trudności z mową, ale także wtedy, gdy chcemy podczas rozmowy podać wrażliwą informację.  

RTT to dodatkowa funkcja, działająca w ramach połączeń w sieci LTE - VoLTE. Dzięki niej można pisać wiadomości w trakcie trwania połączenia głosowego, a nasz rozmówca każdą wpisywaną literę widzi w czasie rzeczywistym. Można także kasować i wprowadzać zmiany w tekście, a rozmówca je od razu zobaczy. RTT wprowadzone zostało przede wszystkim z myślą o osobach, które mają trudności z mową lub niedosłyszą. Może jednak przydać się także wtedy, gdy jesteśmy w miejscu, gdzie jest bardzo głośno i nasz rozmówca nas nie słyszy lub chcemy podać informację, która nie powinna trafić w "niepowołane uszy" (np. PESEL). Co ważne, połączenia RTT nie są dodatkowo płatne. Kosztują tyle samo, co tradycyjne połączenia głosowe.

Korzystaj z RTT

Żeby korzystać z RTT trzeba być w zasięgu sieci 4G lub 5G, bądź łączyć się za pośrednictwem sieci Wi-Fi. Potrzebna jest też karta SIM LTE, obsługująca połączenia VoLTE. Jeśli chodzi o telefon, nowsze smartfony obsługują tę funkcjonalność, starsze modele – w zależności od decyzji producenta o wsparciu. Konieczne jest także, aby użytkownik włączył w ustawieniach smartfona funkcję RTT. Ważne, żeby pamiętać o aktualizacji systemu operacyjnego w telefonie. Czasem konieczny jest także restart urządzenia.

Aby nawiązać połączenie wystarczy przy wyborze numeru kliknąć z menu opcję połączenia z RTT (w poniższym przypadku nazywa się ono "Tekst w czasie rzeczywistym"). Można też przełączyć tryby w trakcie trwania rozmowy.

Połączenia wykorzystują styk międzyoperatorski VoLTE i dzięki temu połączenia działają zarówno w sieci Orange, jak i w rozmowach do pozostałych operatorów "Wielkiej Czwórki". Warto zwrócić uwagę, że takie połączenia działają także pomiędzy telefonami z systemem Android i iOS.

Wdrożenie usługi RTT wymagane jest w krajach UE zgodnie z tzw. Europejskim Aktem o Dostępności.

Z internetu korzysta 90% dzieci w wieku 5-17 lat, a cyfrowy debiut ma za sobą blisko 75% 5–8 latków. W ocenie ekspertów ich prawa w sieci nie są szanowane, a z wyzwaniami często muszą radzić sobie na własną rękę. Fundacja Orange opublikowała drugą edycję raportu „Dojrzeć do praw” z monitoringu praw i podmiotowości dzieci w internecie. Szczególną uwagę zwraca na temat ochrony prywatności i wizerunku młodych ludzi.

Dzieci i młodzież to prawie 20% polskiego społeczeństwa. Jak wynika z badań sondażowych[1] przeprowadzonych na potrzeby raportu  „Dojrzeć do praw”, 50 % dorosłych wierzy, że dzieci w internecie są bezpieczne. Doświadczenia młodych ludzi[2] oraz oceny ekspertek i ekspertów[3] pokazują jednak coś innego.

- Raport „Dojrzeć do praw” to analiza stanu poszanowania praw i podmiotowości dzieci w internecie. Zawiera oceny 80 ekspertów i ekspertek oraz wnioski z badań przeprowadzonych z młodymi ludźmi.– mówi Małgorzata Kowalewska, członkini zarządu Fundacji Orange. - Dzięki temu zyskujemy szerszą perspektywę, która pozwala dostrzec zarówno wyzwania, jak i możliwości ich rozwiązań. Zdecydowaliśmy, że tematem przewodnim tegorocznej edycji raportu będzie ochrona prywatności w internecie. Wynika to z potrzeb jakie zgłaszali nam młodzi ludzie w poprzedniej edycji badania. A wiemy, że niewystarczająca ochrona prywatności wpływa na takie zjawiska, jak hejt, cyberprzemoc, mowa nienawiści – był to dla nas naturalny wybór – dodaje.

Internet młodych

Główne wnioski płynące z badania młodych wskazują na to, że korzystanie z internetu jest dla wielu nastolatków „przezroczyste” i wtopione w ich codzienność. W przestrzeni cyfrowej realizują swoje potrzeby, regulują emocje, budują relacje. Jednocześnie oceniają, że nie jest to dla nich miejsce bezpieczne, czują się zmęczeni nadmiarem bodźców, boją się hejtu, negatywnych komentarzy, upubliczniania screenów z prywatnej korespondencji i przerabiania materiałów na ich temat z pomocą sztucznej inteligencji.

Nastolatki o prywatności – między lękiem a lajkami

Wiele napięcia rodzi w nich kwestia ochrony ich prywatności - wciąż balansują między potrzebą anonimowości, a lajków i sympatii w sieci. Przyznają, że odczuwają dyskomfort związany z byciem fotografowanym w szkole. Mają jednak ograniczoną wiedzę o tym, jakie informacje zostawiają na swój temat w internecie – często prywatność utożsamiają z wizerunkiem i danymi personalnymi czy hasłami, rzadziej ze śladem cyfrowym - historią przeglądania, lokalizacją, aktywnością w mediach społecznościowych.

Prawa dzieci w cyfrowym świecie – ocena ekspertek i ekspertów

80 ekspertek i ekspertów, którzy wzięli udział w przygotowaniu raportu, oceniło stan realizacji praw i podmioto­wości dziecka w inernecie na zaledwie 2,3 punktu na dziesięciopunktowej skali. Za najpoważniejsze problemy uznali powszechność mowy nienawiści, dyskryminację dzieci z grup mniejszościowych (rodzin imigranckich, uchodźczych i z niepełnosprawnościami), brak równego dostępu do wartościowych treści cyfrowych oraz niewystarczającą ochronę prywatności i wizerunku dzieci.

W ich ocenie, dynamika zmian technologicznych potęguje problemy, bo w wielu przypadkach brakuje czasu na kompleksowe projektowanie rozwiązań i regulacji, a zostaje przysłowiowe „gaszenie pożarów”. Brakuje też swego rodzaju „umowy społecznej”, która pozwalałaby traktować temat praw dzieci w internecie w sposób priorytetowy.

Jak wskazuje Jan Herbst, socjolog i redaktor merytoryczny raportu „Dojrzeć do praw” - Ocena stanu poszanowania praw dzieci w internecie przez ekspertki i ekspertów pokazuje, że między literą prawa a praktyką rozciąga się w Polsce luka, którą młodzi wypełniają własnymi, często prowizorycznymi strategiami przetrwania - nie, jak zwykło się mówić, w „cyfrowym świecie”, ale po prostu w świecie, w jakim obecnie żyją.

Rekomendacje eksperckie

Eksperci i ekspertki wskazują, że punktem wyjścia powinna być budowa spójnego systemu ochrony praw dziecka w internecie - z jasnym podziałem kompetencji, monitoringiem i mechanizmami reagowania na nowe zjawiska. Wśród nich najważniejsze wydają się: nowe regulacje prawne,  odpowiedzialność platform i big techów, w tym projektowanie usług zgodnie z zasadą child right by design, wzmocnienie pozycji dzieci jako podmiotów prawa poprzez ustawowe prawo współdecydowania o publikacji wizerunku i konsultacje z dziećmi, edukacja cyfrowa i medialna – wprowadzona systemowo, od przedszkola po szkołę średnią, obejmująca także rodziców, nauczycielki i nauczycieli oraz wsparcie i działania społeczne ukierunkowane na kampanie edukacyjne o higienie cyfrowej i prawach dziecka.

O raporcie

Raport pt. „Dojrzeć do praw” to analiza stanu poszanowania praw i podmiotowości dzieci w internecie. Składają się na nią opinie osiemdziesięciu ekspertów i ekspertek, badania jakościowe przeprowadzone z nastolatkami oraz badania sondażowe zrealizowane wśród dorosłych internautów w tym rodziców. Ramę merytoryczną opracowania stanowią zalecenia z Komentarza ogólnego nr 25 do Konwencji o Prawach Dziecka ONZ. Jest to druga edycja raportu, a jego premiera zbiega się z Międzynarodowym Dniem Praw Dziecka, który obchodzony jest 20 listopada. Raport dostępny na fundacja.orange.pl/prawadziecka.

20 lat na rzecz dzieci i edukacji

W 2025 roku mija 20 lat działania Fundacji Orange. W tym czasie w jej projektach edukacyjnych wzięło udział łącznie prawie 650 tys. dzieci, a ponad 93 tys. nauczycieli skorzystało ze wsparcia w rozwoju kompetencji cyfrowych niezbędnych w pracy z młodzieżą. Fundacja utworzyła 124 multimedialne świetlice w małych miastach i wsiach, które tylko w 2024 roku dostępne były dla 112 tys. osób. Jest partnerem wielu działań i kampanii na rzecz bezpieczeństwa i higieny cyfrowej. Wydaje raporty i  publikacje, poradniki i scenariusze zajęć edukacyjnych. Więcej: www.fundacja.orange.pl.

Kontakt dla mediów

Magda Mierzwińska, Fundacja Orange
e-mail:magda.mierzwinska@orange.com
tel. +48 512 356 297

Materiały graficzne do pobrania z naszej Mediateki.

_________________________________

[1] Badanie sondażowe „Golden eye: bezpieczeństwo dzieci w sieci”, przeprowadzone przez Orange Polska w sierpniu 2025 roku na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie 1000 użytkowniczek i użytkowników internetu w wieku 15 i więcej lat.

[2] Badanie jakościowe „Cyfrowa tożsamość młodych” zostało zrealizowane w lutym 2025 roku przez pracownię badawczą Empowermind (zespół: Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Maria Wierzbicka-Tarkowska). Indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzono łącznie z 27 osobami (13 chłopców i 14 dziewczyn) w wieku od 12 do 17 lat. Badanie skonsultowano pod kątem metodologicznym i etycznym z dr Aleksandrą Zalewską-Królak – współkoordynatorką sieci badawczej Sociology of Children and Childhood Europejskiego Stowarzyszenia Socjologicznego (ESA) oraz przewodniczącą Sekcji Socjologii Dzieci i Dzieciństwa Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (PTS).

[3] Analiza w oparciu o Indeks Podmiotowości i Praw Dziecka, który obejmuje cztery wymiary oceny sytuacji dzieci (zgodnie z zaleceniami Komentarza ogólnego nr 25 z 2021 roku „w sprawie praw dziecka w środowisku cyfrowym” do Konwencji o Prawach Dziecka), ale także 15 podwymiarów i 73 wskaźniki szczegółowe. Każde z pytań kwestionariusza przez uczestniczki i uczestników panelu eksperckiego (tzw. sędziów kompetentnych) oceniane na podobnej skali, a rezultaty tych ocen przekształcono do punktacji w skali od 0 do 10 (gdzie 10 oznacza najlepszą możliwą sytuację pod danym względem), uśredniono i potraktowano jako zbiorowy werdykt dotyczący realizacji praw dzieci. Odpowiedzi gromadzono w dniach 30 maja a 3 lipca 2025 roku.